De uitdaging
De mens is een vat vol tegenstellingen. Coaching is dus bij uitstek een vakgebied waar polariteiten zich manifesteren. Elk menselijk vraagstuk van enige betekenis vereist dat beide zijden van de medaille in de oplossing een plaats krijgen. Bijvoorbeeld, volgens relatiedeskundige Esther Perel kenmerken langdurige partnerrelaties zich door een goede mix van nabijheid, geborgenheid en veiligheid enerzijds en afstand, avontuur en risico’s anderzijds. Neig je slechts naar één van beide polen, dan ontstaat er een instabiele en op termijn onhoudbare situatie.
Eenzijdige ‘of-of’-keuzes kunnen nooit duurzaam werken. De kunst van paradoxaal coachen bestaat er juist in om samen met de coachee de kracht van beide tegenpolen te waarderen, het spanningsveld ertussen als een positieve kracht te benutten en telkens weer een dynamisch evenwicht tussen tegenpolen tot stand te brengen.
Het is zowel voor de coach als voor de coachee de uitdaging om evenwichtig en flexibel met polariteiten te leren omgaan. Veel coachees worstelen met polariteiten. De coach kan dan de coachee helpen om deze te benoemen, beide tegenpolen te leren aanvaarden, deze meer met elkaar in balans te brengen en te integreren. Deze worsteling met polariteiten kan voor de coachee verschillende vormen aannemen:
- Chronisch uit evenwicht. De coachee zit in een eenzijdig stramien waarbij er geen plaats is voor de evenwicht brengende tegenpool. Bijvoorbeeld altijd sterk willen zijn en nooit kwetsbaarheid willen tonen. Een dergelijke situatie leidt niet alleen tot ineffectiviteit, maar kost bovendien buitensporig veel energie om in stand te houden. En burn-out loert wellicht om de hoek. Hoe kan deze noodzakelijke tegenpool een werkbare plaats en vorm krijgen?
- Slingeren en zwalken. De coachee gaat heen en weer tussen de extreme posities van een polariteit en kan het evenwicht moeilijk vinden. Bijvoorbeeld Heleen slingert tussen een grote inschikkelijkheid waarbij ze zich helemaal wegcijfert en plotse explosies van hevige assertiviteit, waarbij ze op een bijna agressieve manier haar grenzen trekt. Ze laat het duidelijk te ver komen waardoor de corrigerende beweging buitenproportioneel is. Hoe kan zij beide polen beter leren beheersen en doseren?
- Vastgelopen in dilemma’s. De coachee zit vast in een dilemma, omdat hij/zij het gevoel heeft dat hij een duidelijke ‘of-of’-keuze moet maken, terwijl er ook een ‘en-en’-oplossing mogelijk is. Bijvoorbeeld ‘moet ik nu kiezen voor een brede rol als projectleider of een verdiepende rol als expert?’ ‘Moet ik nu mijn eigenwijze puberzoon helpen om de juiste keuzes te maken of hem dat allemaal zelf laten uitzoeken en hem laten leren van zijn fouten?’ Hoe kun je de coachee helpen om deze situatie open te trekken en een brede waaier van mogelijkheden te zien?
- Opgeknipt in hokjes. De coachee heeft beide tegenpolen wel in zich, maar hanteert deze in strikt gescheiden rollen of situaties, waardoor hij/zij deze nog niet op een geïntegreerde manier kan inzetten. Bijvoorbeeld Paul is flexibel, creatief en ondernemend in zijn vrije tijd, maar stelt zich rigide, traditioneel en risicomijdend op in zijn werk. Robin voelt zich stoer en zelfzeker als hij op zijn Harley zit, maar een heel weifelachtig en onzeker als hij één van zijn medewerkers tot de orde moet roepen. Wat is er nodig om die bronnen van creativiteit en zelfzekerheid – die wel degelijk aanwezig zijn – ook aan te kunnen boren in andere situaties?
- Verborgen talenten: De coachee heeft een bepaald deelaspect van zichzelf sterk ontwikkeld, waarbij de tegengestelde kwaliteit in de schaduw is blijven staan. Sarah heeft altijd haar spontane en uitbundige kant onderdrukt en klein gehouden, omdat het ‘niet gepast’ was. Maar nu ze een salesteam moet motiveren, is er meer nodig dan saaie spreadsheets om de energie te mobiliseren. Hoe kan ze dit ondergesneeuwde talent nu op een constructieve manier ten volle inzetten?
Maar ook als coach moet je in de beoefening van je eigen job heel bewust en soepel met tegenpolen kunnen omgaan:
- Situationeel handelen. Omdat je naargelang de doelstelling, de situatie en de coachee zeer verschillende stijlen en aanpakken moet hanteren. Bijvoorbeeld bij de ene moet je sterk structurerend en directief te werk gaan, de andere moet je vooral zijn eigen weg laten zoeken.
- Omdat je zelf, zonder ervan bewust te zijn, ook in een polariteit kunt vastzitten. Het risico hiervan is dat je deze projecteert op de coachee en de situatie daardoor slechts selectief waarneemt. ‘Het is wel bijzonder hoeveel van mijn cliënten worstelen met het innemen van eigen ruimte binnen een relatie en zich verstikt voelen voor hun partner.’
- Als coach moet je voeling kunnen hebben met een breed spectrum van polariteiten (en de beide tegenpolen hierin). Dit is ook het geval voor allerlei schaduwkanten. Ook al heb je zelf helemaal niets met agressie, je moet je ook kunnen inleven in mensen voor wie dit wel sterk speelt. Empathie ontwikkel je o.a. door contact te maken met je eigen schaduwkanten (zoals afgunst, hebzucht, agressie, macht, superioriteit, lust…) en door de onderliggende positieve waarde ervan in te zien. Kortom, ontdek de Poetin in jezelf!
- Een paradox die vele coaches zullen herkennen is die van het sturen vs. het losmaken. Uiteindelijk streef je naar het vergroten van de zelfredzaamheid van jouw coachee. Je bewust zijn van het spel tussen deze polariteit en weten hoe ermee om te gaan, vergroot jouw professionaliteit als begeleider.
Door bewust met polariteiten te leren omgaan vinden coach en coachee meer balans, verbreden zij hun handelingsspectrum, vergroten zij hun flexibiliteit en schakelvermogen en kunnen zij hun onontgonnen potentieel aanboren.
De aanpak
Maar hoe doe je dat nu? De volgende drie principes zijn hierbij van belang:
- Gelijkwaardigheid: beschouw beide tegenpolen als fundamenteel gelijkwaardig, ook al kleeft er op het eerst gezicht een zwaar negatieve lading aan de tegenpool. Graaf dieper dan deze negatieve verschijningsvorm en ontdek en waardeer de onderliggende positieve waarde. Agressie is vaak een verharde vorm van (onderdrukte) assertiviteit, xenofobie een perverse vorm van een authentieke onderliggende behoefte aan eigenheid en identiteit.
- Bewustzijn: wees bewust dat polariteiten spelen bij jezelf en bij anderen. Soms zit je in een bepaalde polariteit gevangen zonder het te beseffen. Telkens sta je op een feestje mee aan de afwas, niet omdat je dat zo graag doet, maar omdat je onbewust – vanuit een groot gevoel van verantwoordelijkheid – de leemte invult die anderen achterlaten.
- Zwart, wit en vele tinten grijs: ontdek dat er meer mogelijkheden zijn dan alleen de extremen of een verwaterd compromis. Je kunt ook tegenpolen creatief met elkaar verbinden zodat er een positief spanningsveld ontstaat. Of je kunt ze laten versmelten tot een nieuwe kwaliteit die meer is dan de som van de delen, zoals ‘liefdevolle verwaarlozing’ of ‘empathische gestrengheid’.
Kortom, het komt er op neer om al deze verschillende perspectieven te verkennen. Door alle hoeken van de kamer te durven exploreren, ook de duistere, wordt die kamer veel ruimer wordt dan je aanvankelijk had gedacht.